Eski Hakaslar'da Devlet İşleri

[GENCO]

Eski Hakaslar'da Devlet İşleri
"Kırgız Toprağı" denilen Hakas Ülkesi'nde XVII. yüzyıla kadar yaşamış Hooray (Hongoray) Reisliği'nde (Beyliği'nde, Devleti'nde), bazı siyasi kurumlar oluşmuştu. Tarihi kaynaklara göre Kırgız kökünden gelen Hooray halkı Altısar, Isar, Altın ve Tubin alt gruplarına ayrılıyordu.

 

[GENCO]

Hooray Devleti'nde devlet işlerinin en üst kurulu boyların temsilcilerinden oluşan mecliste görüşülüyordu. Meclisin adı ise "Çıın"dı ki bu Anadolu Türkçesi'ndeki "Yığın" (Halkın yığıldığı yer) sözünün Hakas lehçesiyle söylenişidir. Çıın mümkün olduğunca geniş katılımla toplanmalıydı. Mesela, 1627 yılında toplanan Çıın'a 700 temsilci katılmıştır. Çıın meseleleri görüşürdü fakat yine de son karar Kırgız soyundan gelen hana aitti. Hanların içinden çıktığı yönetici kesime "Çaüzan" denirdi. Halkın veya yönetilenlerin adı ise "Haraç"tı. Hakaslar'ın her boyunda Çaüzan ve Haraç soyları bulunurdu.

 

[GENCO]

Devlet işlerini görmek için Caüzan'lar yanlarında bürokratlar da çalıştırırlardı ki bunlara da "Tüzümer" denirdi. Adalet işlerini ise Hanın veya Beylerin yanında bulunan ve töreye göre hüküm veren "Yarguç"lar verirlerdi. Ayrıca Hanın kararlarına göre vergi toplayan kişiler çalışırdı ki bunlara "Çazool" denirdi. Toplanan verginin adı ise "yasak"dı. Yasak toplayan her bir Çazool'un yanında ise 40 "dım" veya "tünük" denilen yardımcı bulunurda. Yasak'ın toplanmasını kaydetmek içinse tahtaların üzerine özel işaretler konuyordu. Bunlar aslında Hakas rakamlarıydı: bir (1), beş (/), on (x), elli (^), yüz X), beşyüz (î), bin (*) işaretleriyle gösteriliyordu.

 

[GENCO]

Hanım ve beylerin, barış zamanlarında korunmalarıyla görevli özel birlikleri bulunurdu. Bu birliklere "Hozan" denirdi ve en az 40 "Batır"dan oluşurdu. Savaş dönemlerinde ise hozan batırları toplanan askerin başına geçerlerdi. XVII. yüzyılda Hooray Devleti'nin ikibin askeri olduğu bilinmektedir.