Baharla yeryüzünde güzellerin bağısın.
Yalçın kayalıkların göklere yükseliyor
Senin dumanlı başın bulutları deliyor.
Yükseklerden akıyor, ne güzel berrak sular
Eteklerinde otlar, sürülerle kuzular.
ILGAZ'IN TARİHİ
İlçenin kuruluş tarihinin çok eski tarihlere dayandığını kanıtlayan
yüzeysel buluntular elde edilmiş olmasına rağmen kesin yerleşim tarihi
belirlenememiştir. İlçe toprakları geçmişte doğu ve batı kültürlerinin
kaynaştığı ve farklı kültürlerin bir araya geldiği bir alan olmuştur.
M.Ö. 2000 yılına ait Arkhaik Helenistik ve Roma çağına ait buluntular
elde edilmiştir. En eski yerleşimin Cendere köyü ile Devrez çayının
İnköy ile birleştiği yer arasında bulunduğu Roma-Bizans dönemine kadar
indiği tahmin olunmakta ve ileri sürülmektedir.
İlçenin ilk yerlileri yörede şehir devletleri kuran Prota-Hititlerdir.
M.Ö. 1300 yıllarında Orta Asya menşeili Hititler Mezopotamya veya Doğu
Anadolu üzerinden Anadolu'ya gelerek kendilerinden önce gelen Prota-
Hitit'lerin üstünlüğüne son vermişlerdir. Zamanla Prota-Hitit'leri
kendi bünyelerinde eriten Hititler Anadolu'da üstün bir medeniyet ve
egemenlik kurmuşlarsa da M.Ö. 1200 yıllarında Dor istilasına uğramış ve
Anadolu'da karanlık devir olarak bilinen dönem başlamıştır. M.Ö. 700
yy. kadarki döneme ait. 500 yıllık bie devreye ait kesin bilgiler elde
edilememiştir. Bu dönemde Kafkas bölgesinden gelen Kimmerler Ilgaz
yöresini istila etmişlerse de M.Ö. 584 te batıdan gelen Lidtalılar
tarafından üstünlüklerine son verilmiştir. Lidyalılar sürekli olarak
Medlerle savaşmışlar ve Kızılırmak nehri her iki kavim arasında sınır
olarak kalmıştır. M.Ö. 546 da Ilgaz ve çevresi tamamen Perslerin
egemenliği altına girmiştir.Büyük İskenderin M.Ö. 330 yıllarında
bölgeyi ele geçirmesinden sonra Ilgaz ilçe tarihi de bir açıklık
kazanmaya başlamıştır.
M.Ö. 302-301 Ilgaz ilçe sınırları içinde bulunan Kimiate başkent olarak
önemli bir kent ünvanını kazanmıştır. H.Kiper ve Leonhard Kimiate'nin
yerini İnköy tepesinin olduğu yer olarak ileri sürerken, Cendere ile
Kurmalar köyleri arasında olduğunu ileri sürenlerde vardır. M.Ö. 302
yıllarında hareket üssü ve M.Ö. 281 yılında Mithridates'in torunlarından
Mithridates Eupatıor burada güçlü bir Pontus krallığının temellerini
atar.
Hitit, Frig, Roma dönemlerine ait buluntular Salman Höyükten ve Cendere
köyü höyüklerinden elde edilmiştir. Höyüklerin Roma ve daha eski
dönemlere ait olduğu ileri sürülmektedir. 1979 yılında Türk Tarih Kurumu
tarafından yaptırılan araştırmada yazıtlar, keramik ve porselen
buluntuları elde edilmiştir.
Antik kentlerin çarşılarını oluşturan, halkını kötü hava şartlarından
koruyan ve her türlü sosyal etkinlikleri gerçekleştiren STOA binalarına
ait yazıtlar elde edilmiştir. Stoalar hellenistik kent özelliğine sahip
agora, meclis binası ve tapınaklardan meydana gelen bir site özelliğine
sahip yapılardır. Kurmalar köyü Demirciler yaylasında bulunan bu eserler
yerleşimin 900 ile 1000 yıllık bir geçmişi olduğunu kanıtlamaktadır.
M.Ö. 180 de Çankırı prensi Morzeos Ilgazı ele geçirir. M.Ö. 185-189 da
Pontus kralı Pharnakes bölgede üstünlük sağlar. M.Ö 88-64 yıllarında 24
yıl süreli Mithridates savaşları yapılırsa da M.Ö. 120-64 yıllarında
arasında Mithridates soyu bölgede üstünlüklerini devam ettirirler.
Strabon'a göre Kimiate Mithridates Avpator döneminde oldukça önemli bir
kent özelliğini sürdürmüştür.
M.Ö. 67-63 yılları arasında zayıflayan Mithridates soyunun toprakları
Romalıların eline geçer. Romalı konsul Pompeius Roma senatosundan kendi
adını taşıyan bir yasa çıkarır ve bu yasa ile Bithnia-Pontus
eyaletlerini kurar. Pontus ve Paphlagonia'yı kendi iç işlerinde serbest
bırakır. Çankırı (Gangra) krallık ve prenslik olarak eski Çankırı
prensi Plaimenes tarafından M.Ö. 64 te Altalos'a verilir. Ilgaz o
zamandan günümüze kadar sürekli Çankırı'ya bağlanır. Ilgaz yöresinde
oturan halkın o dönemlerde Roma, Bodrum ve Amasya yöresinden geldiği
bazı bilimsel eserlerde kaydedilmektedir. M.Ö. 3. yy. a ait Gökçay,
Devrez vadileri ve Cendere köylerinde bazı buluntular elde edilmiştir.
Roma ve Bizans dönemine ait çeşitli eserlerin elde edildiği Ilgaz
ilçesi ve yöresi 1071 yılından sonra Anadolu'ya akınlar halinde gelen
Türk boylarının yönetimine girmiş, Türk boyları bölgede parça parça
yerleşmeye başlamışlardır. 1132 yılında Danişment Gazi'nin kurduğu
beyliğin sınırları içine alınan Ilgaz daha sonraları Trabzon'u başkent
yapan Pontus Rum İmparatorluğunun kısa bir süre egemenliği altında
yaşamıştır. 1213 yılında Selçuklu hükümdarı İzzettin Keykavus Ilgaz'ı
imparatorluğun sınırları içine katar ve Candaroğulları beyliği yörede
üstünlük sağlar. Çoban Hüsamettin döneminden sonra bir müddet daha
bağımsız beylik halinde kalan Ilgaz bölgesi Yıldırım Beyazıt döneminde
Osmanlı İmparatorluğu sınırları içine katılır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1854 yılında Ilgaz'dan Koçhisar veya
Koçhisar-ı Bala olarak bahsedilir. Bu yıllarda ilçe merkezi Bucura köyü
dür. Daha sonraları Belören'e nakledilir. 1922 yılında Ilgaz adını
alan ilçe bir ara Kastamonu'ya bağlanır. 1929 yılından sonra tekrar
Çankırı'ya bağlanarak, Çankırı'nın bir ilçesi olur.
