Doğum Kontrol Yöntemleri

[uzm@n]

Doğum Kontrol Yöntemleri
Modern Yöntemler
Etkinlik
Geleneksel Yöntemler
Etkinlik ​

RİA (Rahim İçi Araç, Spiral)
%98
Geri çekme
Belirsiz
Aylık ve Üç Aylık İğneler (Mesigyna ®), (Depoprovera ®)
%99
Takvim Yöntemi
Belirsiz
Doğum Kontrol Hapı
%99,9
Vajinal Ovül
Belirsiz
Kondom (Kılıf, Prezervatif)
%80

Tuba Ligasyonu (Kordonların Bağlanması)
%99,9




Doğum kontrolü yöntemleri ile ailelerle birlikte toplumlar da daha sağlıklı yapıda oluşmaktadır. Ayrıca doğum kontrolü ile cinsel yolla bulaşan hastalıklar azalmakta, kürtaj oranı düşmektedir. Anne ve bebeklerin hasta olması ve hayatını kaybetme şansı azalmaktadır. Türkiye'de her yıl yaklaşık 2000 kadın gebelik, doğum ve loğusalık hastalıkları nedeniyle yaşamını kaybetmektedir. Gebe kadınların yaklaşık yarısı gebeliğe istemeden sahip olmakta, yarıdan fazla kadın ise koruma oranı yetersiz olan geleneksel yöntemlerle korunmaya çalışmaktadır. Aşağıda doğum kontrol yöntemleri ayrıntılı olarak incelenmektedir. Korunma isteyen kişilerin dikkat edeceği nokta her yöntemin her aileye uygun olmayabileceğidir. Bu yüzden genellikle aileye özel yöntem seçimi yapılmalıdır.

Doğum kontrol hapları, gebelikten korunma amacı ile ağızdan alınarak kullanılan ilaçlardır. Genellikle 21 adet tablet, günde bir adet olarak kullanılır ve tabletlerin bitiminde 7 gün ara verilir. ilk kutuya başlama adetin ilk günü olur, 21 tablet bittikten birkaç gün sonra sonraki ayın adeti başlar. Doğum kontrol hapları adetlerin olma zamanını düzenlemekle birlikte genellikle miktarını azaltmaktadırlar fakat bunda korkacak bir nokta yoktur. Bir gün ilaç kullanımı unutulursa anımsandığı ilk an tablet alınmalıdır. iki gün unutulursa gebelikten korunma çok azalacağından başka bir yöntem (kondom, takvim yöntemi vs.) kullanılmalıdır. Doğum kontrol haplarının kullanımının başlanmasıyla belli yan etkiler ortaya çıksa bile ilaç kullanımının devam edilmesiyle zamanla bunlar azalmaktadır. Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da hap kullanımı olabildiği kadar sürekli olmalı, yani aniden ilaç kullanımı kesilmemelidir.

Doğum kontrol hapları, genel olarak içerdiği kadınlık hormonu (estrojen) ile yumurtlamayı ve rahmin olası bir gebelik için hazırlanmasını engelleyerek etkili olmaktadır. Ayrıca içerdiği progesteron hormonu ile estrojenin bazı yan etkileri yok edilmeye çalışılmaktadır. Böylece az sıklıkla görülse bile bu hormonlara bağlı olarak bazı yan etkiler oluşabilmektedir. Kullanımın ilk üç ayında sıklıkla geçici olan bulantı, kusma, memelerde hassasiyet, kilo artışı, düzensiz kanamalar, lekelenmeler olabilir. Haplar uzun süreli kullanımda da başka bazı etkilere neden olabilmektedir. Bu etkilerin bazıları olumlu yöndedir. örneğin, yumurtalık ve rahim kanseri, yumurtalık iltihabı, dış gebelik, kansızlık, iyi huylu meme hastalıkları ve yumurtalık kisti oluşumunu azaltmaktadır. Doğum kontrol haplarının gebelikten koruyucu etkisi sürekli değildir bırakıldıktan sonra gebelik oluşabilir. Bazen özellikle düşük dozlu hapların bırakılmasından sonra adet gecikmeleri olabilir. Böyle bir durumda doktora başvurulmalı ve adet düzenleyici tedavi yapılmalıdır.

Rahim içi araç (RİA), özel bir plastik ve bakırdan yapılmış rahim içine yerleştirilerek kullanılan küçük bir alettir. RİA bir jinekolog tarafından adetin 2.-3. gününde ağrısız bir biçiminde yerleştirilebilir. Rahim içine yerleştirildiği ilk ay koruma oranı yetersiz olabilir. Bu dönemde başka bir yöntemle korunmak uygun olacaktır. Rahim içinde yabancı cisim etkisi yaratarak ve içerdiği bakırın etkisiyle gebelikten korumaktadır. Bakır yerine yavaş olarak hormon salgılayan RİA tipi de vardır. RİA'lar genellikle beş yıl süre ile etkilidir. Bu süre sonunda kullanım bırakılmalı veya uygun bir biçimde yenilenmelidir.

RİA kullanımı ile adet süresi uzayabilir ve miktarı artabilir. Bazen adet sancıları yaratabilir. Yapılan araştırmalar sonucunda infeksiyon sıklığını artırdığı saptanmıştır. Bu yüzden sık cinsel temastan kaçınılmalı, temizliğe dikkat edilmelidir. Her adet sonrası RİA'nın yerinde olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bunun için vajen içine parmak sokularak hareket ettirilerek RİA'nın ipi hissedilmelidir. RİA'nın gebelikten koruyucu etkisi çıkarıldıktan sonra devam etmez ve sonraki aylarda hemen gebelik oluşabilir.

Tuba ligasyonu, küçük bir operasyonla tubaların kapatılmasıdır. Laparoskopi, mini laparotomi (Karının açılması), veya başka bir operasyon sırasında yapılabilir. Tuba ligasyonu küçük de olsa bir operasyon yapılmasını gerektirse de çok güvenilir ve yan etkisi olmayan bir yöntemdir. Bu yöntemin geri dönüşü yoktur bu yüzden çocuk isteği olmayacak ileri yaştaki ve çocuk sayısı yeterli kadınlara yapılmalıdır.

Aylık ve üç aylık iğneler, estrojen ve progesteron hormonlarının yağlı eriyikleridir. Aylık iğne (Mesigyna ®), adetin ilk gününde yapılır, bir ay boyunca etkili olarak gebelikten korunma sağlar. Enjeksiyon her ay yinelenmelidir. Üç aylık iğne (Depoprovera ®), ise adetin başlangıcından itibaren ilk üç gün içinde kullanılır. Etkili korunma süresi üç ay kadar sürer. Enjeksiyon düzenli olarak her üç ayda bir yapılmalıdır. Bu iki yöntem kullanım kolaylığı ve maliyetlerinin azlıkları nedeniyle kısa sürede popüler olmuşlardır. Bu yöntemlerin yakınma yaratan tek dezavantajı uzun süreli (6 aydan uzun) kullanımlar sırasında adet düzensizlikleri yaratmasıdır. Bundan korkulmamalı şüpheli durumlarda gebelik testi yaptırarak ilaç kullanımına devam edilmelidir.

Kondom (Prezervatif, kılıf), erkekler tarafından kullanılan yöntemlerin en güvenilir olanıdır. Kullanımı cinsel temas sırasında erkek cinsel organının sertleştiği sırada üzerine takılması ile olur. En uç kısımda meninin dolması için bir miktar boşluk bırakılmalıdır. Kondom üzerinde sperm öldürücü bir madde olduğundan her seferinde yeni bir kondom kullanılmalıdır. Kondom kullanımı ile seksüel yolla geçen infeksiyon oranı, özellikle hepatit B ve AIDS bulaşma sıklığı azalmaktadır. Basit ve ucuz bir yöntem olmasına rağmen güvenilirliği diğer yöntemlere göre daha azdır. çiftler tarafından cinsel zevki azaltabildiğinden bazen tercih edilmemektedir.

Diğer yöntemler, güvenilir değildir ve kullanımları zordur. Bu yöntemler önerilmemekle beraber bazı çiftler tarafından yeterli bir biçimde kullanılabilmektedirler. Geri çekme yönteminde erkek cinsel ilişki sırasında boşalma olmadan penisini geri çeker. Bazen engellenemeyen boşalmalar olabildiğinden bu yöntem güvenilir değildir. Takvim yönteminde kadınlarda yumurtlama zamanının tahmin edilmesine dayanır. Normalde yumurtlama adet başlangıcından sonra 13-14. günde olur. Yumurtlamanın izlenmesi ayrıca vücut ısısı takibi ile yapılabilir. Sabah uyanır uyanmaz koltuk altından vücut ısısına bakılır. Vücut ısısı yumurtlama döneminde 0.5 derece santigrat yükselir. Bu dönemde cinsel ilişki yapılmazsa veya dikkat edilirse gebelikten kaçınılmış olur. Fakat yumurtlama bazen beklenen tarihte olmaz ve bu da istenmeyen gebeliklere neden olabilir. Vajinal ovül veya vajinal temizlik yöntemleri güvenilir değillerdir ve sağlık açısından zararlı olabilirler. Vajenin doğal salgısının bu yöntemlerle bozulması buradaki organların hastalıklara karşı direncini azaltır.