1. KALİTE MALİYETLERİNE GİRİŞ
Kalite, tüketici gereksinmelerini mümkün en ekonomik düzeyde karşılamayı amaçlayan mühendislik ve imalat karakteristiklerinin bileşimidir. Tüketici isteklerini en ekonomik düzeyde karşılamak amacıyla işletme organizasyonu içindeki çeşitli ürünlerin;kalitenin yaratılması, yaşatılması ve geliştirilmesi yolundaki çabalarını birleştirip koordine eden sisteme toplam kalite kontrolu denmektedir.
Toplam kalite kontrolü faaliyetlerinin değerlenmesinde ve geliştirilmesinde belirli maliyet unsurları ölçme kriterleri olarak kullanılmaktadır. Kalite kontrol yetersizliğinden doğan maliyetlerle, faaliyet sonucu ortaya çıkan maliyetler çeşitli yöntemlerle kıyaslanarak gerekli düzenlemeler yapılır.
"Kalite maliyetleri" terimi farklı insanlar için farklı anlamlar ifade etmektedir. Bazıları kalite maliyetlerini kaliteye ulaşma maliyetleri olarak anlarken bazıları Kalite Departmanı çalıştırma maliyeti olarak anlamaktadır. Kalite uzmanlarının yeni yorumları, kalite maliyetlerini yetersiz kalitenin (esas olarak kusurlu işi bulma ve kusursuz hale getirme maliyetleri) neden olduğu maliyetler olarak tanımlamaktadır. Günümüzde artık, yöneticiler "kalite maliyetleri" terimini kullandıkları zaman, yetersiz kalitenin neden olduğu maliyetlerden bahsedilmektedir.
Kalitenin firma gelirine etkisi, kalite sistemine yapılacak yatırım ile dengelenmelidir. Çünkü, kalite mutlak anlamda eniyi demek değildir. Firmanın sağlaması gereken "optimum" kalitedir.Örneğin, bir makinada hareket iletme görevi yapan bir milin çapı 50 mm. ve toleransı 0.05 mm. olarak işlenmekteyken, tasarım mühendisi bu toleransı 0.005 mm. olarak değiştirirse milin kalitesi iyileşmiş mi olacaktır ? İlk toleransa göre işlenen mil kendinden beklenen görevi yeterince yapıyorsa, "optimum kalite" kavramına göre, toleransı sıklaştırmak maliyet arttırmaktan başka bir işe yaramayacaktır.
Kalite Maliyetlerinin Tanımı :
Kalite Maliyetlerinin tanımı hususunda uluslarası standartlar getirilmiştir. Özetle incelersek ,
1. ISO 9004 Kalite Yönetimi ve Kalite sistemi elemanları standardı: Bu standartta kalite maliyetleri ile ilgili standartlar mevcuttur. Kalitenin kar - zarar tablosuna etkisi büyük ve uzun dönemde olduğu , bundan ötürü kalite sıstemının etkinliğinin işleme mantığı ile ölçülmesi gerektiği belirtilmektadir. Bu standart kalite maliyetlerini ;
a) İşletme içi kalite maliyetleri
b) İşletme dışı güvence kalitesi maliyetleri
olarak iki gruba ayırmaktadır.
"KALITE MALİYETLERI" üzerinde tartışılan bir terim olduğundan öncelikle bunun tanımlanması yerinde olur.F.Alman Normları DIN 55350 yi inceleyecek olursak "kalite maliyetleri" meydana gelebilecek hataları önlemek amacıyla yürütülen faaliyetlerin planlı kalite muayenelerinin ve mamülün üretim aşamalarında veya müşteriye eslinıinden sonra görülen hataların sonucunda ortaya çıkan maliyetlerdir.
Diğer bir deyişle kalite maliyetlerı üçe ayrılmaktadır; bunlar sırasıyla önleme amaçlı maliyetler, değerlendirme maliyetleri ve dahili-harici hata maliyetleridir.
Prof. Dr. Walter Masing DIN 55350'deki kalite maliyetleri tarifine ilişkin şu görüşleri ileri sürmektedir.Bu tarifle kalite, ambalaj ve transport gibi mamul dışında, mamulden ayrı bir kavram gibi görülmeye çalışılmaktadır; sanki mamulün üretilmesi bir görev, bunun hatadan arındırılması da ayrı bir görevmiş gibi. Halbuki bir işletmede çalışan her elemanın görevi zaten işini zamanında öngörülen maliyetlerde ve hatasız yapmak değil midir?"
Prof Masing, önleme amaçlı maliyetleri ve değerlendirme maliyetlerini reddetmektedir. Buna gerekçe olarak önleme maliyetlerinin birçok belirsizlikler içerdiğini örneklerle vurgulamaktadır. Hataları önlemek amacıyla alınacak tüm önlemler kastedildiğinde - daha yeni teknolojiyle çalışarak daha az hata yapıldığından - yeni makina ve diğer üretim araçlarına ilişkin yatırımların üretim şartlarını iyileştirerek hata yapılması ihtimalini azalttığından ışıklandırma, klima vb. çevre şartlarındaki değişikliklerinde önleme maliyetleri içerisinde yer alması gerekeceğini öne sürmektedir.
Benzer şekilde "Değerlendirme Maliyetleri" başlığı altında Toplanan Kalite Kontrol faaliyetlerinin ise "Hata Maliyetleri" başlığı altında ele alınması gerektiğini, çünkü hata meydana gelme ihtimali sıfır olan yerde kimsenin olmayan hataları aramak için para ve zaman ayırmayacağını saunmaktadır Prof Dr. Masing, 50'li yılların başında "Kalite Maliyetleri - Quality Costs" deyiminin doğduğu ABD'de Amerikan Kalite Kontrol Derneği (ASQC) eski başkanlarından Dr. James Harrington'un kitabını "Poor Quality Costs - Kötü Kalite Maliyetleri" adı altında ınlanmasını örnek göstermektedir.
Bir kalite yöneticisinin temel görevi kalite maliyetlerinin optimizasyonudur.Işletme içi ve dışı pek çok sebepten etkilenen kalite maliyetlerinin her bir bile seninin seviyesi diğerini etkilemektedir. Bu nedenle Toplam Kalite maliyetlerin optimize edilmesi pek kolay olmayacaktır. Bu bölümde her bir maliyet kategorisi itibariye maliyetlerin azaltılması için yapılması gereken faaliyetler ve uygulanan öntemler anlatılacaktır.
1.1. KALİTE MALİYETİ ANALİZİNDE KULLANILAN TEKNIKLER
Kalite maliyet analizlerine makro ve mikro düzeylerde bakmak mümkündür.
Genelde iyi bir kalite - maliyet analizi için iyi bir kalite - bileşim sistemi ve maliyet muhasebesine ihtiyaç vardır. Kalite - maliyet sistemi, kurum bün eşinde mevcut bulunan muhasebe sisteminden en iyi yararlanabilecek biçimde tasarlanmalıdır.
1.2. KALİTE MALİYET ANALİZLERİ UYGULAMA STRATEJİSİ
Kalite maliyet analizleri uygulamasında izlenecek strateji şöyledir:
1. Kusurlu ürün maliyetlerini sıfıra indirmek için doğrudan girişim
2. Gelişim için doğru önleyici faaliyetlere yatırım
3. Sonuçlara göre değerlendirme ve maliyetlerin düşürülmesi
4. Daha fazla gelişme için sürekli önleme faaliyetlerini takip ve yeniden yönlendirme
Stratejinin temel felsefesi:
- Her kusurlu üretimin bir temel nedeni vardır
- Bu nedenler önlenebilir
- Önlemek daima daha ucuzdur
1.3. KALİTE - MALİYET ANALİZLERİ UYGULAMASINDA YER ALAN TEMEL AŞAMALAR
Kalite maliyet analizleri uygulamasındaki temel aşamalar şu şekilde özetlenebilir:
1. Potansiyel kazanç sahalarının bulunması
2. Gelişme hedeflerinin saptanması
3. Faaliyet programının planlanması
4. Organizasyon
5. Performans ölçme ve değerlendirme
Işletmenin kalite politikasına bağlı olarak gerekirse yan sanayü kuruluşlarıda dikkate alınarak dinamik bir biçimde tasarlanan kalite maliyet analizi uygulama planının bölümleri şu şekilde sıralanabilir.
1. Yönetime sunuş ve onay
2. Pilot çalışma programı
3. Eğitim (işletme düzeyinde)
4. Pilot çalışmaya göre maliyet muhasebesi prosedürü geliştirme
5. Kalite maliyet verilerinin derlenmesi ve analizi
6. Analiz sonuçlarının sunumu ve yararlanma
Beşinci kademe çalışmalar esnasında:
-Verilerin kaynaklar itibarı ile ayrıntılı dağıtımlarının elde edilmesi
-Tabloların temel analizler için amaca uygun bir biçimde düzenlenmesi
-Analiz (Trend vb.), kalite geliştirme imkânları araştırma, yüksek potansiyel kazanç noktalarının tesbiti vb. faaliyetleri yer almaktadır.
1.4. KALİTE MALİYET ANALİZLERİNDE KULLANILAN KRİTERLER
Kalite faaliyetleri ölçümünün temel nedenlerinden birisi bir dönemden diğerine kalite maliyetlerini karşılaştırmak ve buradan elde edilen sonuçlara dayanarak daha rasyonel kararlar vermektir. Bundan dolayı bir dönemden diğerine değişmeyen ya da çok az değişen bir birim kullanma zarureti vardır. Örneğın TL. cınsınden ifade edilen bir kalite maliyeti, karşılaştırma için yeterli değildir. Çünkü dönemden döneme satış ve maliyetteki enflasyon değişkendir.
Kalite - maliyet analizleri sırasında gelişmeleri görebilmek için işletme içinde kullanılan bazı oranlar vardır. Bunlardan bazıları ;
Kalite Maliyetleri Kalite Maliyetleri Kalitesizlik Maliyetleri
---------------------- ----------------------- --------------------------------
Satışlar İmalat Maliyetleri Toplam Kalite Maliyetleri
Yukarıdaki oranlarda bahsedilen "Kalitesizlik maliyetleri", kavram olarak
kalite maliyetlerinden farklı fakat kalite maliyetleri içinde yer alan bazı kalemlerin toplamından oluşan maliyetlerdir. Kalitesizlik maliyetleri; başarısızlık maliyetleri, hatalı ürünler nedeni ile oluşan dolaylı maliyetler ve yine hatalı ürünler nedeni ile oluşan değerlendirme maliyetlerinden meydana gelir.
Analiz esnasında aşağıdaki listelerden biri ya da birkaçı kullanılır.
l. Işçilik;
a) Toplam fili direkt işçilik
b) Standart işçilik
2. Imalat maliyetleri;
a) Atölye işlem maliyetleri
b) Toplam işlem maliyetleri
3. Satışlar;
a) Net satışlar tutarı
b) Net satışlar - (Malzeme maliyeti + hammadde maliyeti),
4. Birim maliyetler;
a) Birim ürün için yapılan kalite maliyeti
b) Birim ürüne eşdeğer ürün için yapılan kalite maliyeti
Bu kriterler içinde satışla ilgili olanlar diğer fnansal analizlerle kıyaslama imkânı sağlaması nedeniyle tercih edilir. Ancak birçok işletmede satışla direkt etkisi olmayan departmanların başarısını bu cins kriterlerle belirlemek mümkün değildir.
1.5. KALITE MALIYET ANALIZ SONUÇLARlNlN RAPORLANDIRILMA YONTEMLERI
Kalite maliyet analiz sonuçları, yöneticilerin rahatça anlayabilmeleri amacıyla değişik yöntemlerle raporlandırılabilir. Bu yöntemler:
1. Maliyet elernanlarının kalem - kalem ayırımı
Bu yöntem basit bir liştelemeden ibarettir.
2. Matris Diyagramı
3. Pareto Analizi
4. Etki - Neden / Kılçık Diyagramı
5. Yatırım Kazancı Sunumu
6. Kategoriler itibariyle kalite maliyetlerinin özet raporlanması
Kalite maliyet raporlarında, genel olarak bulunması istenen bilgiler şunlardır:
1. Kalite maliyetlerinin ana sınıflara (önleme, değerlendirme, kusurlu ürün), bazı faaliyetlere, ürünlere, imalat departmanlarına veya uygun görülen başka listelere göre dağılımına raporda yer verilmesi.
2. Çeşitli maliyet unsurlarının muhasebe terminolojisi ile tanımları
3. Fiili Toplam Kalite Maliyeti'nin değerlenmesi ve işçilik, satışlar tutarı, kalite verimliliği veya benzeri bir kritere göre yapılan kıyaslaması
4. Gelecek dönemde kaliteyi geliştirmek amacıyla yapılacak yatırımların getireceği ek maliyetlerin dökümü ve bu yatırımların geri dönüş süresi ile ilgili tahmirı ve hesaplar.
Bir kalite maliyet raporu için gerekli bilgiler, imalat ve muayene işlemlerinin çeşitli aşamalarından tutulan kayıtlardan elde edilir. Bu konuda en önemli kaynak, muavene denev ve ıskarta formlarındaki kavıtlardır.
1.6. KALİTE MALİYET ANALİZ TEKNİKLERİ
Kalite maliyet analizlerinde kullanılan teknikler, işletmenin ve işletmenin içinde yer aldığı sektörün kalite problemlerine göre değişiklik gösterır. Basıt kart tekniklerinden,komplike matematiksel modellere kadar analiz teknikleri vardır.
1.6.l. TREND ANALIZLERI
En basit anlamda Trend Analizi "Mevcut maliyet değerlerinin geçmişe ait değerlerle kıyaslanması" olarak ifade edilebilir. Maliyet verileri kararlar alınmadan veya programlar yapılmadan en az bir yıl öncesinden toplanmalıdır. En az bir yıl öncesine ait olan bu veriler, değişik yöntemlerle grafiklere aktarılır. Önleme, Değerlendirme, Iç başarısızlık, Dış başarısızlık maliyetlerinin herbirine ait veriler toplam olarak "Aylar ve Maliyetler" şeklinde çızilebileceğı gibi Kalite maliyetlerının ölçüm temellerine oranları da yine aynı şekilde çizilebilir.
Trend Analizleri kısa ve uzun vadeli olarak düzenlenebilir. Stratejik planlama ve yönetime rapor için düzenlenen uzun vadeli analizlerde maliyetler uzun bir zaman perıyodunda incelenir.
1.6.2. PARETO ANALIZLERI
Trend analizleri yapıldıktan sonra iyileştirilmesi amaçlanan maliyetler için kusur nedenlerini belirlemek amacı ile pareto analizi yapılır. Pareto diyagramında problem sebepleri problemin oluşumuna katkılarının büyüklüğü ölçüsünde sıralanır. Bu sıralanma kümülatif frekans dağılımına göre bar diyagramları şeklinde oluşturulur. Pareto analizleri birkaç farklı şekilde düzenlenebilir:
-Ürünlere göre
-Departmanlara göre
-Maliyet bileşenleri gruplarına göre
-Diğer gruplamalar
Maliyet sebepleri Pareto diyagramında gösterildiğinde birçok sebep içerisinde bazılarının ön plana çıktığı kendini hemen belli eder. Bu birkaç sebep düzeltildiği takdirde iyileştirme sağlanmış olacaktır. Kusurlu ürün maliyetlerinin en önemli nedenleri büyükten küçüğe doğru ortadan kaldırıldıkça maliyetlerde aynı sırayla azalacak ve buna paralel olarak değerlendirme maliyetlerinde de azalma temin edilmiş olacaktır.
inşallah işinize yarar.
